Değişim Neden Zor ve Zorluklar Nasıl Aşılır?

Çoğu zaman “her şeyin farkındayım, okudum, araştırdım, seminerlere katıldım, videolar izledim; ama uygulayamıyorum”, denilir. Bunun sebebi, değişimin biraz meşakkat gerektiren bir süreç olmasındandır. Peki neden öyle?

Bilinçaltının mevcut yapıyı korumak istemesi: Bilinçaltı bir davranış değişikliği ile karşı karşıya geldiğinde kendi konfor alanını tehdit altında olarak algıladığı için direnç gösterir. Bildiği alanda kalmak güvenlidir. Alıştığı düzenin değişmesini istemez.

Ne yapılabilir? Onu değişime ikna etmek, onun dilinden (duygularla) konuşmak gerekir. Değişime engel olan duyguyu bulmak ve dönüştürmek atılacak somut adımı da kolaylaştıracaktır. İş değiştirmek, topluluk önünde sunum yapmak, özel hayatta rahatsız olunan durumlardan çıkmak bilinçaltına inildiğinde kolaylaşır.

Direnci azaltmanın bir yolu da küçük adımlarla, sürekli ve kararlı bir şekilde ilerlemektir.

Alışılmış Hazlar: İnsana uzun vadede zararlı bile olsa, beyin sevdiği bir şeyi yaparken dopamin salgılar ve bu da insana haz duygusu verir. Kilo sorunu yaşayanların tatlı ve çok yemekten vazgeçmekte zorlanma sebeplerinden biri de budur. Alışveriş, telefon, oyun bağımlılığı da benzer şekildedir.

Ne yapılabilir? Alışılmış olan hazzı yapmamak yoksunluk duygusu ve stres oluşturacağından yeni davranış oluşturulurken bu davranışa da aynı şekilde haz bağlamak süreci kolaylaştırır. Kilo vermek isterken sağlıklı yaşamdan alınacak haz duygusunu (sağlıklı olmak, rahat hareket etmek, fit görünmek, istediği kıyafetleri giyebilmek…) düşünmek, hissetmek ve bunu gerçekleştirebileceğine inanmak iyi olur.

Bilindik durumun güvenli olduğunu sanmak: Sevgilisiyle çok mutsuz olduğunu söyleyen bir kadın neden devam ettiği sorusuna “Bildiğim deli bilmediğim akıllıdan iyidir” cevabına vermişti. Bu konuyu biraz daha konuşunca aslında hayata ve kendisine güvenmediğini ifade etti.

Ne yapılabilir? Değişimden kaçınmak ya da ertelemeye sebep olan duygularla yüzleşmek gerekir. Öncelikle kendine güven üzerinde çalışmak, değişimle gerçekleşecek inişli çıkışlı sürecin üstesinden gelmeyi kolaylaştırır. Diğer açıdan hayatta her şeyi kontrol edemeyeceğini de kabullenmek ve değişmemenin de maddi ve manevi maliyetleri olduğunu göz önünde bulundurmak gerekir.

Yetersizlik duyguları: “Ya yapamazsam? Başaramazsam? Devam ettiremezsem?” kaygıları gelince değişim de ertelenir. Genellikle bu duygular da çocuklukla bağlantılıdır.

Ne yapılabilir? Hemen herkesin geçmişte yapamadığını düşündüğü, eleştirildiği konular olmuştur. Kendine hata yapma hakkı da tanımak gerekir. İlk seferde her şeyi doğru yapamayabiliriz. Eğer çocuklukla ilgili travmalar adım atmayı etkiliyorsa terapilerle bunların etkisinden çıkılabilir.

Acelecilik: Her işte olduğu gibi aceleyle yapılmaya çalışılan değişimler çoğu zaman hüsran getirir. İnsanlar bir sorunu olduğunda bir an önce bu durumun etkisinden çıkmak için oradan oraya koştururlar. Aynı anda birkaç terapi alıp, saatlerce olumlama yapanlar sıkılıp bırakabiliyorlar.

Ne yapılabilir? Sorununuz olduğunda destek almanız doğaldır. Ancak kendinizi çok zorlamak spor salonunda birkaç günde kaslı vücut yapmak için aşırı efor sarf etmeye benzer. Nasıl ki bedenin kas yapması için bir süreç gerekiyorsa zihin de yeni halini zamanla oturtacaktır. Araştırmalara göre davranış değişikliği süreci 18-254 gün arasında (ortalama 66 gün) değişiyor. Bunda değiştirilecek davranış, kişisel özellikler ve süreklilik etkili. Değişim sürecini keyifli hale getirmeyi öğrenmek gerekir.

Duyguları dikkate almadan yapılan değişim: Bizim davranışlarımızı ve kararlarımızı belirleyen duygularımızdır. Kendimizi duygusal olarak hazır hissetmediğimiz bir değişiklik yapmak çok da mutlu etmeyecek, kısa sürede eskiye dönüş yapma isteği gelecektir.

Ne yapılabilir? Yaşamdaki yapılacak değişikliği önce içsel olarak sindirmek gerekir. Ev, iş, çevre gibi yapılması gereken değişimlerde zihinsel ve duygusal olarak kendini hazırlamak ve iyi hissettiren bakış açıları bulmak önemli.

Katılaşmak: Yaş ilerledikçe değişmek daha zor hale gelir. Çocuklarda kısa sürede değişim gerçekleşirken orta yaştan sonra daha uzun süreçler gerekir. Gençken daha hareketliyizdir, yaş aldıkça daha az hareket ederiz ve bedenimizle birlikte zihinsel yapımız da katılaşır.

Ne yapılabilir? Zihnin esnekliğini arttırmaya bedenin esnekliğini arttırmakla başlayabilirsiniz. İçsel dönüşümde özellikle hareketli meditasyonlar öneriyorum. Kendinize ve insanlara daha esnek ve hoşgörülü baktıkça birçok şeye eskisi kadar takılmadığınızı fark edersiniz.

Değişince çevreden alınacak tepkilerden korkmak: Şimdiye kadar başkalarına göre yaşamış, onların isteklerini kendinden önce tutmuş birinin değiştiğinde çevresinin laflarına maruz kalması doğal. Okulda yöneticilik yaparken, 3 çocukla evin her işine yetişmeye uğraşan, eşinin bir işini eksik yaptığında kendini yetersiz hisseden bir danışanım vardı. Değişmeye başlayıp içindeki yetersizlik duygularından çıktığında, eşi evde iş bölümü yapılmasından ilk başlarda rahatsız olmuştu. Ancak kararlılık ve güvenle davrandığında yaşamında denge sağlandı.

Psikolojik ve fiziksel şiddet gördüğü eşinden boşanmaya korkan danışanım, ikinci evliliğini yaptı. Tabi öncelikle bu korkuların ne zaman başladığına gittiğimizde üvey anneden gördüğü şiddetle hissettirilen suçluluk, değersizlik duygularını çözdük. Bir anda olmasa da zaman içerisinde özgüveni yerine geldi ve hayatını değiştirdi.

Evlenip boşandığı ve çocuğu da olduğu için sevgilisinin tutucu ailesinin onu kabul etmeyeceğini düşünen danışanım mutlu bir şekilde evlendi. Çocukluğunda yaşadığı tacizle hissettiği suçluluk, utanç, sonra eski eşiyle yaşadığı güvensizlik duygularını çözdüğünde hayali gerçekleşti.

Genellikle çevresel bir değişim içsel değişime de iter insanı. Boşanma, ayrılık, kayıplar, sağlık sorunları, korku, zorlayan insanlarla (eş, çocuklar, aile) yaşamak durumunda olmak, iş, şehir değişimi, ilişkilerde yaşanılan duygular kişinin kendine yönelip; dışarıda değiştiremediğini içeride değiştirmeye yönelmesiyle değişim başlar ve içten başlayan değişim dışarıyı da etkiler.

Değişimini takdirle karşıladığım eski danışanlarıma sordum:

Değişmek Neden Zor? Nasıl Kolaylaştı?

• “Aslında acı tecrübeleri bastırdığım için reddetmişim. Bir tür bilinçaltı bastırma mekanizması. Yaşadığım acıları kabul ettiğimde daha büyük acı çekeceğimi düşünmüştüm. Ama öyle olmadı. Başlarda kendime acıdım, kızdım ama sonra kendimi affetmeye başladım. O zaman değişmeye başladı aslında.”
• “İnsanların en büyük çıkmazı yaşadıkları problemlerin, problemlere sebep olan şeylerin bakış açısından kaynaklandığını ve bakış açılarının alternatifi olmadığını düşünmelerinden kaynaklanıyor. Değer verdiğimiz şeyleri aitleştiririz ve sahiplenerek korumaya çalışırız bilinçaltında değerlerimizi korumak adına yanlışlarımızı koruma refleksine düşebiliriz. Eğer problem yaşıyorsak gereksiz yere acı çekme kaderimiz değildir. Problemi anlamaya, çözmeye çalışarak hayatımıza huzurlu bir şekilde devam edebiliriz. Arabamız bozulduğunda onu öyle bırakmayız, atmayız; tamir ederek, ettirerek arabamızı  kullanmaya devam ederiz. Yaşadığımız problemlere,  zorluklara  da bu açıdan  bakabiliriz…”
• “Aslında zor değilmiş sorun hareketsiz kalmak, adım atmaktan korkmakmış. İyi kötü sonuçlara razı gelip adım atmak gerekiyormuş.”
• “Değişimin zor bir süreç olmasının temel sebebi; ayıp-yasak-kötü-günah-öcü-lanet-güvenilmez olarak resmedilmiş maalesef hayata baktığımız çerçevemizde. Bunlara rağmen yaşama detaylı ve bir nevi kuş bakışı baktığımızda, ne kadar ahenkli, muntazam, kompleks, uyumlu, sevgi dolu ve iyiliğin uzun solukta her zaman kazandığı bir yer olduğunu görebiliyoruz bütünlüğünde. Hayat önümüzde tertemiz bembeyaz bir kanvasla başlamamız için bir fırsat veriyor bize. Küçük bir ağacın yüce bir çınara dönüşebildiği gibi zamanla, bizde kendi hayatını en güzel renklerle resmedebilen usta bir ressam olabiliriz yavaş yavaş her günün yeni kanvasıyla… Önemli olan her yeni kanvasın değerini bilip kendimizi geliştirmeye devam ederken, eskiden yaptığımız resimlere odaklanmak yerine gelişimimizin sonucu olarak ortaya çıkacak şaheserler üzerine çalışmak…”

Zorlandığınız konularda yardım istemekten çekinmeyin. Bir arkadaşınızdan, uzmandan destek istemeniz sizin yetersiz olduğunuzu değil değişime açık olduğunuzu gösterir. Yaşamdaki zorlukların sizin tekamülünüzü yükseltmek için olduğunu hatırlayın ve zorlukla beraber gelen kolaylığı da fark edin.

*Gonca Kubat

Hayatında değişiklik yapmak istiyorsan; ancak bunun zor olduğunu düşünüyor ve bu zorlukların yanında kolaylıkları fark etmeye niyetliysen içsel dönüşüme başvurabilirsin.